معنا و ماهیت تعزیر در اسلام

مجازات های اسلامی به دو دسته حدود و تعزیرات تقسیم می شوند، که حدود دارای مقدار مشخص بوده و انواع آن نیز محدود است، اما تعزیرات دارای مصادیق متعددی بوده و مقدار آن نیز منوط به نظر حاکم شرع می باشد. برای مصداق تعزیر اگرچه در کتب فقهی، تنها به ضرب تازیانه اشاره شده، اما حق آن است که اطلاق روایت و ادله شرعی باب تعزیرات، هیچ الزامی را در خصوص انحصار تعزیر در ضرب با تازیانه ایجاد نمی کند. برخی از روایات، به جای کلمه تعزیر، از اصطلاح عقوبت استفاده کرده اند؛ و در بعضی از روایات نیز به مصادیق دیگری غیر از ضرب با تازیانه اشاره شده است. به علاوه، علل و غایات حکم نیز می تواند مفهوم حکم را توسعه دهد، و ما می دانیم که بر اساس روایات، هدف از تعزیر آن است که از تکرار گناه و جرم جلوگیری شود. بدین ترتیب، در جایی که انجام تعزیر با تازیانه، امکان پذیر یا اثرگذار نباشد، می توان از مجازات های دیگر استفاده کرد. در این راستا، حبس و زندان می تواند به عنوان یک مجازات تعزیری، به کار گرفته شود. به علاوه، عمومات ادله نهی از منکر نیز می تواند مجازات زندان را دربر بگیرد. از سوی دیگر، هرچند در روایات و کتب فقهی به موارد متعددی که موجب تعزیر می شود اشاره گردیده است، اما حکومت اسلامی می تواند در غیر از این موارد نیز اگر موجب اخلال در نظام اسلامی یا نظم اجتماعی گردد، تعزیراتی را انجام دهد. البته کسی می تواند تعزیرات را جاری نماید که ولایت بر اموال و انفس داشته باشد؛ ثبوت چنین ولایتی نیازمند دلیل است که قدر متیقن آن، معصومین ( هستند. این ولایت اگرچه می تواند از طرف ایشان به دیگران واگذار شود اما در صورت عدم اذن صریح و عدم دسترسی به امام، به دلیل نیاز جامعه به اجرای حدود، این حق برای فقیه جامع الشرایط نیز از طریق قدر متیقن ثابت می گردد؛ و در هرحال، نمی توان اقامه حدود را تعطیل کرد.